Zagadnienie pomocy publicznej ma swoje źródło w prawie wspólnotowym. Z dniem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej udzielanie pomocy publicznej w różnej formie podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, podlega regułom obowiązującym w prawodawstwie Wspólnot Europejskich.

Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych przewidziane w ustawie Ordynacja podatkowa dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą mogą stanowić pomoc publiczną. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z ulgą w spłacie zobowiązań podatkowych, dotacją, pożyczką, poręczeniem czy wsparciem w innej formie, będziemy mieli do czynienia z pomocą publiczną, o ile dane wsparcie spełnia przesłanki, o których mowa w art. 107 i art. 108 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zasady postępowania w sprawach dotyczących udzielania pomocy publicznej określone zostały w ustawie z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Ustawa ta określa bowiem warunki i zasady udzielania pomocy ze środków publicznych, nakłada określone obowiązki na poszczególne podmioty uczestniczące w procesie udzielania pomocy oraz określa konsekwencje związane z otrzymaniem pomocy. Ustawa ta nie stanowi natomiast podstawy prawnej udzielenia pomocy publicznej.

W zakresie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, polski ustawodawca przewiduje ulgi, o których mowa w art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Podmiotem udzielającym pomocy w ww. sprawach jest organ podatkowy, który na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b Ordynacji podatkowej, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym może:

1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty,
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek,
3. umorzyć w całości lub części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Art. 67b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa stanowi, iż organ podatkowy na wniosek podatnika prowadzącego działalność gospodarczą może udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, określonych w art. 67a:

1. które nie stanowią pomocy publicznej,
2. które stanowią pomoc de minimis - w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis,
3. które stanowią pomoc publiczną:

• a) udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia,
• b) udzielaną w celu zapobieżenia lub likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce o charakterze ponad-sektorowym,
• c) udzielaną w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim,
• d) udzielaną w celu promowania i wspierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty,
• e) będącą rekompensatą za realizację usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym powierzonych na podstawie odrębnych przepisów,
• f) na szkolenia,
• g) na zatrudnienie,
• h) na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,
• i) na restrukturyzację,
• j) na ochronę środowiska,
• k) na prace badawczo-rozwojowe,
• l) regionalną,
• m) udzielaną na inne przeznaczenia określone na podstawie § 6 przez Radę Ministrów.

W postępowaniach podatkowych z zakresu ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, organ prowadzący postępowanie ma obowiązek ustalić czy strona (podmiot ubiegający się o udzielenie ulgi) jest przedsiębiorcą.

Regulacje wspólnotowe mają szeroki zakres pojęciowy odnośnie działalności gospodarczej - stąd wskazanie w art. 67b ustawy Ordynacja podatkowa, że przepis ten dotyczy podatników prowadzących działalność gospodarczą i zaliczają do niej każdą działalność polegającą na oferowaniu towarów i usług na rynku, co oznacza, iż obejmuje on również np. podatników prowadzących działalność w sektorze rolnictwa, fundacje, stowarzyszenia itp.

Przedsiębiorca to każdy podmiot zaangażowany w działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i źródeł jego finansowania. Natomiast działalnością gospodarczą według unijnego prawa konkurencji, będzie szeroko rozumiane oferowanie na rynku towarów bądź świadczenie na nim usług. Zatem zakres tego pojęcia jest szerszy niż w prawie polskim - art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców, ponieważ w rozumieniu unijnego prawa konkurencji działalność może mieć charakter

gospodarczy, także w przypadku gdy nie ma charakteru zarobkowego, czy też nie jest prowadzona w sposób zorganizowany lub ciągły. W przypadku, gdy organ podatkowy zweryfikuje pozytywnie przesłankę odnoszącą się do prowadzenia działalności gospodarczej, winien ustalić czy ulga, o której zastosowanie strona wniosła, stanowi pomoc publiczną.

W świetle przepisów wspólnotowych dotyczących przyznawania przez państwo pomocy podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, tj. art. 107 i art. 108 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, pomoc publiczną stanowi pomoc, która:

1. pochodzi ze środków państwowych, czyli z budżetu państwa,
2. ma charakter selektywny, tj. organ publiczny dysponuje prawem do decydowania o przyznaniu wnioskowanej pomocy, zatem uprzywilejowuje konkretnych przedsiębiorców,
3. udzielana jest na warunkach korzystniejszych od rynkowych,
4. prowadzi do zakłóceń konkurencji na rynku wspólnotowym.

W razie uznania, iż wnioskowana ulga nie stanowi pomocy publicznej, organ podatkowy może rozpatrywać wniosek strony stosując przesłanki udzielenia ulg w spłacie zobowiązań podatkowych wymienione w art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Gdy udzielana ulga będzie stanowiła pomoc publiczną należy ustalić, o jaki rodzaj pomocy wymienionej w art. 67b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa strona się ubiega (pkt 2, czy jeden z rodzajów z pkt 3), a następnie ustalić czy wnioskowana pomoc jest dopuszczalna.

Komisja Europejska ma możliwość wydawania rozporządzeń, na podstawie których pewne kategorie pomocy uznane są za zgodne ze wspólnym rynkiem i w związku z tym nie wymagają wcześniejszej notyfikacji oraz uzyskania zgody Komisji.

Przypadki, w których udzielenie pomocy nie podlega obowiązkowi notyfikacji przez Komisję Europejską zostały wymienione w rozporządzeniu Rady WE Nr 994/98 z dnia 07.05.1998r. Zgodnie z nim notyfikacji nie podlegają projekty objęte tzw. wyłączeniami grupowymi oraz pomoc de minimis.

Zasady udzielania pomocy de minimis określa Rozporządzenie Komisji UE nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis, (ww. Rozporządzenie Komisji obowiązuje od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2020 r.), zgodnie z którym do celów reguł konkurencji określonych w Traktacie, przedsiębiorstwem jest każda jednostka wykonująca działalność gospodarczą niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania.

Kryteria dopuszczalności udzielenia pomocy de minimis określone ww. rozporządzeniem obejmują:

1. wyłączenia sektorowe, tj. rodzaj prowadzonej działalności nie może podlegać wyłączeniu na mocy niniejszego rozporządzenia zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) – e);
2. limit pomocy de minimis, tzn. łączna wartość pomocy de minimis dla beneficjenta nie może przekroczyć równowartości 200 tys. euro brutto w okresie 3 lat podatkowych, a w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w sektorze transportu drogowego towarów – 100 tys. euro.

Przedsiębiorców ubiegających się o pomoc de minimis obowiązują pewne ograniczenia, tzn. pomocy de minimis nie można łączyć, w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowanych, z pomocą o innym przeznaczeniu (np. pomocą regionalną), jeśli doprowadziłoby to do przekroczenia dopuszczalnej intensywności tej pomocy. Pomoc de minimis może być udzielana jedynie w formach przejrzystych, czyli takich, w stosunku do których możliwe jest wcześniejsze dokładne obliczenie ekwiwalentu dotacji brutto bez konieczności przeprowadzania oceny ryzyka. Podstawą do udzielenia wnioskowanej przez stronę ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych w ramach pomocy de minimis jest jednak ustalenie istnienia ważnego interesu podatnika i/lub interesu publicznego, tj. ziszczenia przesłanek art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Pomoc de minimis nie jest pomocą automatyczną. Rozporządzenie Komisji UE Nr 1407/2013 zakreśla jedynie ramy dopuszczalności udzielenia przedsiębiorcy pomocy de minimis, co nie jest równoznaczne z jej udzieleniem w postępowaniu w sprawie zastosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Polski prawodawca w ustawie Ordynacja podatkowa wskazał bowiem na przesłanki materialno-prawne, których zaistnienie warunkuje udzielenie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Jednakże wystąpienie tych przesłanek nie gwarantuje otrzymania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Ostateczna decyzja w tym zakresie podejmowana jest bowiem na zasadzie uznania administracyjnego i oznacza, iż nawet w sytuacji wystąpienia szczególnych sytuacji wypełniających przesłanki ważnego interesu podatnika i/lub interesu publicznego organ podatkowy może ale nie musi skorzystać z przysługującego mu prawa do zastosowania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, a zatem udzielenia pomocy publicznej.

Nadto organ podatkowy występuje, jako podmiot udzielający pomocy publicznej w przypadku pomocy przysługującej z mocy prawa, po spełnieniu warunków określonych w przepisach podatkowych, w zakresie swojej właściwości miejscowej i rzeczowej. Dotyczy to tzw. pomocy automatycznej, z której podmioty gospodarcze mogą korzystać m.in. na podstawie: art. 38 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu ulgi podatkowej dla płatnika posiadającego status zakładu pracy chronionej, a także na podstawie art. 16k ust. 7 i 10 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 22k ust. 7 i 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w przypadku zastosowania jednorazowej amortyzacji od wartości początkowej środków trwałych, z zastrzeżeniami ustawowymi, dla podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą.

Akty prawne:

1. Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej wersja skonsolidowana,
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa,
3. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej,
4. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis,
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc de minimis,
6. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców,
7. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
8. Ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych,
9. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych.